Ο Νεόφυτος Βάμβας (1776-1855) υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού: λόγιος κληρικός, άνθρωπος των γραμμάτων, διδάσκαλος του Γένους, πρωτοποριακός συγγραφέας, μεταφραστής των ιερών βιβλίων, πανεπιστημιακός καθηγητής, θεμελιωτής της παιδείας.

H μετάφραση από τον Αρχιμανδρίτη και καθηγητή του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών Νεόφυτο Βάμβα είναι μια από τις πιο διαδεδομένες ελληνικές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής. Παρ’ όλες τις δυσκολίες και συγκρούσεις που προκάλεσε χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα. Συντομογραφείται ως ΜΝΒ.

Την έμπνευση για την ιδέα της βιβλικής μετάφρασης ο Νεόφυτος Βάμβας την έλαβε από τον «σοφόν διδάσκαλον του Γένους», τον Αδαμάντιο Κοραή (1749-1833). Η μετάφραση άρχισε το 1831 και το πλήρες μεταφρασμένο κείμενο δημοσιεύθηκε το 1850. Δεδομένου ότι η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν θα τον υποστήριζε, συνεργάστηκε με τη Βρετανική Βιβλική Εταιρία στη δημοσίευση και την κυκλοφορία της μετάφρασης. Σήμερα κυκλοφορεί από την Ελληνική Βιβλική Εταιρία σε διάφορες εκδόσεις.

Η Βιβλική Εταιρεία με την οποία συνεργάστηκε, ήθελε να εκδώσει μια εντελώς νέα μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης βασισμένη στο εβραϊκό αρχέτυπο, και όχι στη μετάφραση των Εβδομήκοντα. Ωστόσο, η τελευταία δεν αγνοήθηκε και μάλιστα «καταβλήθηκε προσπάθεια η νέα αυτή μετάφραση να πλησιάζει πολύ προς τη μετάφραση των Εβδομήκοντα». Το έργο ολοκληρώθηκε με τη βοήθεια αρκετών συνεργατών όπως του άγγλου θεολόγου Ισαάκ Λάουνδς, ο οποίος μετέφρασε και το λεξικό της εβραϊκής γλώσσας του Gesenius το 1842 για να διευκολύνει τη μετάφραση. Βασικότερο στέλεχος της μεταφραστικής επιτροπής ήταν ο Κωνσταντίνος Τυπάλδος – Ιακωβάτος, καθηγητής θεολογίας του Πανεπιστημίου Κέρκυρας και γνώστης της εβραϊκής, ο οποίος χρησιμοποίησε ως βάση το Μασοριτικό κείμενο, λαμβάνοντας υπόψη και άλλες μεταφράσεις.

Η Αγία Γραφή στη μετάφραση Νεόφυτου Βάμβα, κυκλοφορεί σε έντυπη μορφή από την Ελληνική Βιβλική Εταιρία.
Την έκδοση της Καινής Διαθήκης, έτους 1844 (by N. Bambas, H. D. Leeves and N. Philadelpheus) ως ιστορική και μόνο αξία, μπορείτε να βρείτε σε σκαναρισμένη μορφή στον σύνδεσμο Καινή Διαθήκη - Βάμβας, 1844 (22MB pdf - Digitized by Google).